«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы»жадынама
(бұл жадынама азаматтарға сыбайлас жемқорлық ұғымын түсіндіру және алдын алу мақсатында әзірленген)
Сыбайлас жемқорлық мемлекет пен қоғамның тұрақтылығына қауіп төндіретін Қазақстан қауіпсіздігіне жүйелі қатер төндіреді.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабына сәйкес сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті өз құзыреті шегінде барлық мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар жүргізуге міндетті.
Сыбайлас жемқорлық ұғымы
Сыбайлас жемқорлық-бұл мемлекеттік функцияларды орындайтын адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдардың өздерінің лауазымдық өкілеттіктерін және соған байланысты мүмкіндіктерін пайдалана отырып, жеке өзі немесе делдалдар арқылы мүліктік игіліктер мен артықшылықтарды заңда көзделмеген қабылдауы не олардың мүліктік пайда алу үшін өз өкілеттіктерін өзге де пайдалануы, сол сияқты жеке тұлғалардың оларға құқыққа қарсы беруі арқылы осы адамдарға пара беру және заңды тұлғалар көрсетілген артықшылықтар мен артықшылықтарға сәйкес.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық-бұл «сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» ҚР Заңында, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықпен ұштасатын немесе сыбайлас жемқорлық үшін заңдарда белгіленген тәртіптік, әкімшілік және қылмыстық жауаптылыққа әкеп соқтыратын өзге де заңдарда көзделген іс-әрекет.
Пара
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде парамен байланысты қылмыстардың екі түрі көзделген:
- пара алу (311-бап);
- пара беру (312-бап).
Пара алу-бұл ең қауіпті лауазымдық қылмыстардың бірі, әсіресе егер оны адамдар тобы жасаса немесе бопсалаумен бірге жүрсе, бұл лауазымды адамның заңды немесе заңсыз әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін артықшылықтар мен артықшылықтар алуынан тұрады.
Пара беру-лауазымды адамды заңды немесе заңсыз іс-әрекеттер (әрекетсіздік) жасауға итермелеуге не берушінің пайдасына, оның ішінде жалпы қамқорлығы немесе қызмет бабындағы попыласы үшін қандай да бір артықшылықтар беруге, алуға бағытталған қылмыс.
Пара деп түсініледі:
Заттар-ақша, оның ішінде валюта, банктік чектер мен бағалы қағаздар, бағалы металдар мен тастардан жасалған бұйымдар, автомобильдер, Тамақ өнімдері, бейнетехника, Тұрмыстық техника және басқа да тауарлар, пәтерлер, саяжайлар, саяжайлар, гараждар, жер учаскелері және басқа да жылжымайтын мүлік.
Қызметтер мен артықшылықтар — емдеу, жөндеу және құрылыс жұмыстары, санаторий және туристік жолдамалар, шетелге сапарлар, ойын-сауық және басқа шығындарды ақысыз немесе арзан бағамен төлеу.
Параның жабық нысаны-қарызға немесе жоқ қарызды өтеу түріндегі банктік несие, төмен бағамен сатып алынған тауарларға ақы төлеу, тауарларды жоғары бағамен сатып алу, пара алушыға, оның туыстарына, достарына жалақы төлеу арқылы жалған еңбек шарттарын жасасу, жеңілдікпен несие алу, дәрістер, мақалалар мен кітаптар үшін алымдарды көбейту,»кездейсоқ» казинодағы ұтыстар, жалдау ақысының төмендеуі, несие бойынша пайыздық мөлшерлемелердің өсуі және т. б.
Пара алғаны үшін кім қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін?
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген лауазымды адам және оған теңестірілген адам пара алушы деп танылуы мүмкін.
Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдар-мемлекеттің функциялары мен мемлекеттік органдардың өкілеттіктерін тікелей орындау үшін Қазақстан Республикасының Конституциясында, Қазақстан Республикасының конституциялық және өзге де заңдарында белгіленетін лауазымдарды атқаратын адамдар.
Пара беру ұғымы
Коммерциялық немесе өзге де ұйымда басқару функцияларын орындайтын адамға ақшаны, бағалы қағаздарды немесе өзге де мүлікті заңсыз беру, сол сияқты оған өзінің қызметтік жағдайын пара беруді жүзеге асыратын адамның мүддесіне пайдаланғаны үшін мүліктік сипаттағы қызметтерді заңсыз көрсету — Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде коммерциялық пара беру деп аталады (231-бап).
Пара және коммерциялық пара үшін жаза
Пара алу Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде пара беруден гөрі қоғамға қауіпті әрекет ретінде қарастырылады.
Пара алу:
Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның өзі немесе делдал арқылы пара берушінің немесе ол өкілдік ететін адамдардың пайдасына жасаған әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін ақша, бағалы қағаздар, өзге де мүлік, мүлікке құқық немесе мүліктік сипаттағы пайда түріндегі пара алуы, егер мұндай әрекеттер (әрекетсіздік)) мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамның не оған теңестірілген адамның қызметтік өкілеттіктеріне кіреді не ол лауазымдық жағдайына байланысты осындай әрекеттерге (әрекетсіздікке)ықпал ете алады, сол сияқты жалпы қамқоршылық немесе қызметке рұқсат бергені үшін-жеті жүзден екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға немесе жеті айдан бір жылға дейінгі кезең үшін сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеуге не құқығынан айыра отырып, сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады мүлкі тәркіленген немесе тәркіленбеген бес жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу.
Егер қылмысты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам жасаса, сол сияқты заңсыз әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін пара алса — мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан жеті жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, үш жылдан жеті жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Егер қылмысты адамдар тобы бопсалаумен алдын ала сөз байласу арқылы немесе ірі мөлшерде жасаса, бірнеше рет — мүлкі тәркіленіп, жеті жылдан он екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Пара беру:
Егер пара лауазымды адамға жеке өзі немесе делдал арқылы берілсе-жеті жүзден екі мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл немесе бес айдан жеті айға дейінгі кезеңдегі сотталған адамның жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарымен не үш жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеумен не сол мерзімге бас бостандығынан айырумен сол мерзім.
Егер пара лауазымды адамға көрінеу заңсыз іс — әрекеттер (әрекетсіздік) жасағаны үшін берілсе-жеті айдан бір жылға дейінгі кезең ішінде сотталған адамның еңбекақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығын шектеу не сол мерзімге бас бостандығынан айыру мөлшерінде мыңнан үш мыңға дейінгі айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салынады.
Жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамға пара беру-мүлкі тәркіленіп, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан жеті жылға дейінгі мерзімге айыра отырып, бес жылдан он жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Пара беру және пара беру
Пара көбінесе делдалдар-бағынысты қызметкерлер, жеке кәсіпкерлер, делдалдық фирмалардың қызметкерлері арқылы беріледі және қабылданады, олар Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстың көмекшісі ретінде қарастырылады.
Коммерциялық пара беру делдалдар — бағынысты қызметкерлер, бизнес бойынша әріптестер, арнайы жалданған адамдар арқылы жүзеге асырылуы мүмкін, олар да Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстың көмекшісі ретінде қаралады.
Пара тікелей де ұсынылуы мүмкін («егер мәселе біздің пайдамызға шешілсе, онда оны алыңыз……») және жанама түрде.
Пара берген немесе коммерциялық пара берген азамат жауапкершіліктен босатылуы мүмкін, егер:
- бопсалау фактісі анықталды;
- азамат құқық қорғау органдарына жасаған әрекеттері туралы өз еркімен хабарлады.
Параны бопсалау немесе коммерциялық пара беру туралы көрінеу жалған денонсация Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыс ретінде қаралады және алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады (351-бап).
Пара ұсынған немесе бопсалаған жағдайда қалай әрекет ету керек
- пара беруші (пара беруші) пара алуға (беруге) дайындық ретінде немесе үзілді-кесілді бас тарту ретінде түсіндіре алатын асығыс мәлімдемелерге жол бермей, өте сақ, сыпайы, сыпайы әрекет ету;
- Сізге ұсынылған шарттарды мұқият тыңдап, есте сақтаңыз (сомалардың мөлшері, тауарлардың атауы және қызметтердің сипаты, пара беру мерзімі мен тәсілдері, коммерциялық пара беру нысаны, мәселелерді шешу реттілігі);
- пара беру уақыты мен орны туралы мәселені келесі әңгімеге ауыстыруға тырысыңыз және келесі кездесуге жақсы таныс орын ұсыныңыз;
- әңгімеде бастаманы өз мойныңызға алмаңыз, «қабылдау үшін көбірек жұмыс жасаңыз», әлеуетті пара алушыға (пара берушіге) «сөйлеуге» мүмкіндік беріңіз, сізге мүмкіндігінше көп ақпарат беріңіз;
- егер сізде диктофон болса, пара немесе оны бопсалау туралы ұсынысты (жасырын) жазуға тырысыңыз.
Пара беру немесе бопсалау фактісінен кейін бірден не істеу керек?
Осы факт туралы-Қазақстан Республикасы Облыстың мемлекеттік қызмет істері агенттігінің Департаментіне, облыс бойынша Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаментіне баяндалсын.
Дайындалып жатқан қылмыс туралы Сіздің жұмыс орныңыздағы құқық қорғау органдарының біріне немесе олардың жоғары тұрған органдарына ауызша немесе жазбаша хабарлама жіберу.
Жергілікті билік органдарының, құқық қорғау органдарының және өзге де мемлекеттік мекемелердің өкілдері тарапынан пара беру немесе бопсалау жағдайында сіз өз қызметкерлері жасаған қылмыстардың жолын кесу мәселелерімен айналысатын осы органдардың өз қауіпсіздік бөлімшелеріне тікелей жүгіне аласыз.
Құқық қорғау органының басшысымен кездесуге барыңыз, онда сіз пара беру немесе оны бопсалау туралы хабарлама жібердіңіз.
Сізге пара беру немесе оны бопсалау фактісі туралы мәлімдеме жазыңыз, онда дәл көрсетіңіз:
- лауазымды тұлғалардың қайсысы (тегі, аты, әкесінің аты, лауазымы, мекемесі) Сізге пара ұсынады немесе оны бопсалайды;
- ұсынылған немесе бопсаланатын параның мөлшері мен сипаты қандай;
- Сізге қандай нақты әрекеттер (немесе әрекетсіздік) үшін пара беріледі немесе оны бопсалайды;
- пара қай уақытта, қай жерде және қалай тікелей берілуі керек;
- болашақта құқық қорғау органының нұсқауларына сәйкес әрекет ету;
• белгіленген тәртіппен жіберіңіз.
Білу керек!
Қылмыстар туралы ауызша хабарламалар мен жазбаша өтініштер құқық қорғау органдарында қылмыстың жасалған орны мен уақытына қарамастан тәулік бойы қабылданады.
Құқық қорғау органының кезекші бөлімінде сіз хабарламаны ауызша немесе жазбаша түрде тыңдауға және қабылдауға міндеттісіз. Бұл жағдайда сіз хабарламаны қабылдаған қызметкердің тегі, лауазымы және жұмыс телефоны туралы сұрауыңыз керек.
Сіз өзіңіздің өтінішіңіздің көшірмесін оны құқық қорғау органында тіркеу туралы белгімен немесе хабарламаны қабылдаған қызметкер туралы мәліметтерді және оның қолын, тіркеу нөмірін, құқық қорғау органының атауын, мекенжайы мен телефонын, хабарламаның қабылданған күнін көрсететін талон-хабарламаны алуға құқығыңыз бар.
Құқық қорғау органында Сізден алынған хабарлама (өтініш) Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарына сәйкес процестік әрекеттерді жүзеге асыру үшін дереу тіркеліп, жоғары тұрған басшыға баяндалуы тиіс.
Сіз өзіңіздің өтінішіңізді орындаумен айналысуға тапсырылған құқық қорғау органынан қабылданатын шаралардың сипаты туралы білуге және Сіздің құқықтарыңыз бен заңды мүдделеріңізге қатысты мәселелер бойынша толық ақпарат алу үшін сізді тиісті бөлімше басшысының қабылдауын талап етуге құқығыңыз бар.
Сізден пара беру туралы хабарламаны (өтінішті) қабылдаудан бас тартқан жағдайда, сіз осы заңсыз әрекеттерге жоғары тұрған сатыларда шағымдануға, сондай-ақ құқық қорғау органдары мен күш құрылымдарының қызметіне прокурорлық қадағалауды жүзеге асыратын жоғары тұрған органға құқық қорғау органдары қызметкерлерінің заңсыз әрекеттеріне шағым беруге құқығыңыз бар.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте өзге де жолмен жәрдемдесетін адамдарды көтермелеу бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүргізетін органның әрекетіне немесе әрекетсіздігіне сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте жәрдем көрсететін адамдарға қол сұғылмаушылық кепілдіктері
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте өзге де жолмен жәрдем көрсететін адам мемлекеттің қорғауында болады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте жәрдемдесетін адам туралы ақпарат мемлекеттік құпия болып табылады және қолданыстағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамада көзделген органдардың немесе соттың сұрау салулары бойынша ғана заңда белгіленген тәртіппен ұсынылады. Бұл ақпаратты жария ету заңда белгіленген жауапкершілікке әкеп соғады.
Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық фактісі туралы хабарлаған немесе сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте өзге де жолмен жәрдемдесетін адам Қазақстан Республикасының Үкіметі көздеген тәртіппен көтермеленеді.
Қажет болған жағдайда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жүргізетін органдар сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте жәрдем көрсететін адамдардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Көрінеу жалған ақпарат хабарлаған адам белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауапты болады.
